Home
Książki
Czytelnia
Publikacje naukowe
Artykuły pupularnonaukowe
Prywatnie
|
Rasa holsztyńsko-fryzyjska
Znaczący wpływ na aktualny stan hodowli bydła
czarno-białego na świecie wywarła odmiana holsztyńsko-fryzyjska (hf). Odmianę tę wyhodowano w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, wywodzi się ona jednak z importowanego do Ameryki Północnej niemieckiego i holenderskiego bydła czarno-białego. Gdy w 1905 r. wybuchła w Europie epidemia pryszczycy, import bydła wstrzymano, a zakupione dotychczas pogłowie selekcjonowano przez kilkadziesiąt lat w kierunku mlecznym (Puchajda i in. 1995).
Do Polski pierwsze jałówki holsztyńsko-fryzyjskie sprowadzono z Ameryki Północnej w 1973 r. W następnych latach rozpoczęto import nasienia buhajów hf. Zapoczątkowało to prace hodowlane nad doskonaleniem krajowej populacji bydła czarno-białego (Jasiorski, 1991).
Holsztyno-fryzy są bydłem wcześnie dojrzewającym. Pierwsze wycielenia następują w 24. miesiącu życia. Buhajki przy urodzeniu osiągają wagę 38-45 kg, a cielaczki 35-40 kg.
Umaszczenie zwierząt jest czarno-białe i czerwono-białe. Genetycznie jest to rasa rogata. Bydło to charakteryzuje się dużą wyprostowością (wysokość w kłębie wynosi u buhajów 140-145 cm, a u krów 135-150 cm), znaczną masą ciała (buhaje ważą ok. 1 050 kg, a krowy 650-700 kg), płaskim umięśnieniem (Nowicki i in., 1995).
Dorosła krowa holsztyńsko-fryzyjska ma wysoko zawieszone wymię o długiej podstawie, dużej szerokości, umiarkowanej głębokości i równych ćwiartkach (Jurczak, 1997). Strzyki są cylindryczne o poprawnej długości i grubości. Wymiona są dobrze przystosowane do doju mechanicznego. Rzadziej niż u innych odmian rasy czarno-białej (cb) obserwuje się stany zapalne wymienia (mastitis).
Czystorasowe hf pod względem wydajności mlecznej dysponują wysokim, przekraczającym 8 000 kg mleka za 305 dni, dojem i znacznie przewyższają pozostałe odmiany bydła cb (Bielak i Mandecki, 1995; Nowicki i in., 1995; Kandzi i Pawlak, 1997).
Rekord wydajności mleka w okresie laktacji ustanowiony
w 1975 roku przez krowę Beecher Arlinda Ellen wynosił
25 047 kg. Natomiast rekord życiowej wydajności mleka również należy do krowy tej rasy i wynosi 150 409 kg,
a ustanowiła go krowa College Ormsby Burk w 14 laktacjach.
"Użytkowanie krów holsztyńsko-fryzyjskich w warunkach polskich"
|
|
 Czytelnia
CVM - NIEPOŻĄDANY GEN RECESYWNY
U BYDŁA HOLSZTYNSKO-FRYZYJSKIEGO
CVM - Complex Vertebral Malformation (zespół deformacji kręgów) jest wadą genetyczną uwarunkowaną występowaniem pojedynczego genu recesywnego u bydła holsztyńsko-fryzyjskiego.
W katalogach buhajów niektórych krajów już od 2002 roku zamieszczana jest informacja dotycząca nosicielstwa genu wywołującego CVM przez niektóre rozpłodniki. Buhaje będące nosicielami oznacza się symbolem CV, umieszczonym przy nazwie buhaja, natomiast osobnika całkowicie wolnego od CVM oznacza się symbolem TV (Rys. 1.).
Rys. 1. Oznaczenie osobnika wolnego od CVM w teście DNA
CVM został odkryty przez duńskich naukowców. 28 września 2001 roku Holstein Association USA- HAUSA (Amerykański Związek Hodowców Holsztyna) i National Association of Animal Breeders (Amerykańskie Krajowe Stowarzyszenie Hodowców Zwierząt) ogłosiły, że rada nadzorcza HAUSA oficjalnie uznała CVM (zespół deformacji kręgów) za chorobę genetyczną.
CVM jest defektem genetycznym, który:
powoduje resorbcję zarodków lub poronienia
przed 260 dniem ciąży,
przyczynia się do wydalania martwych płodów
przeważnie 1-2 tygodnie przed planowaną datą wycielenia.
Najbardziej widocznymi wadami są zniekształcenia kończyn, objawiające się wykręconymi i sztywnymi pęcinami oraz zniekształcenie kręgosłupa w okolicach szyi i odcinka piersiowego [Rys. 2.]. U wielu cieląt i płodów nie rozpoznaje się typowych objawów ponieważ wady fizyczne są często bardzo nieznaczne. Ostateczne postawienie diagnozy w kierunku CVM wymaga na ogół przeprowadzenia sekcji, co pozwala wykryć nieprawidłowe skrzywienie kręgosłupa, zrośnięte kręgi lub brakujące żebra. Anomalie w budowie kręgów mogą być bardzo zaawansowane lub nieznaczne. Aby wynik był wiarygodny stosuje się prześwietlenia lub wykonuje szczegółową sekcję kręgosłupa.
Rys. 2. Cielę z CVM
Dziedziczenie CVM uwarunkowane jest obecnością pojedynczego genu recesywnego. Płód lub cielę może zostać obciążone zespołem deformacji kręgów tylko wtedy, gdy jego matka i ojciec są nosicielami niepożądanego genu. Potomstwo dwojga nosicieli (matka i ojciec) będzie w 25% wolne od tego genu, w 50% będzie nosicielami CVM, a tylko w 25% zostanie dotknięte zespołem deformacji kręgów [Rys. 3.].
  
VvVv
 
VVVvVvvv
25%25%25%25%
Rys. 3. Schemat dziedziczenia CVM
Na podstawie przeprowadzonych badań wynika, że około 15% buhajów, których nasienie wykorzystywane jest w inseminacji krów, jest nosicielami letalnego genu recesywnego CVM. Gdyby przyjąć, że w populacji krów istnieje podobna prawidłowość to np. w stadzie 200 krów, w którym losowo wybiera się buhaje do kojarzeń, urodzi się jedno cielę w ciągu roku dotknięte CVM.
Aby zmniejszyć straty ekonomiczne spowodowane przez CVM w stadach krów, liczące się stacje unasieniania prowadzą już badania swoich rozpłodników. Wyniki badań stanowią cenną informację dla hodowców, planujących kojarzenia krów z najlepszymi genetycznie buhajami w Polsce i Europie. Producenci bydła mlecznego powinni wiedzieć, że zbyteczne jest tracenie czasu i pieniędzy na badanie krów w kierunku ustalenia czy wykluczenia nosicielstwa CVM. Nie jest to konieczne, gdyż łatwo stwierdzić, które krowy mogą być nosicielkami na podstawie ich ojców i ojców matek. W efekcie wystarczy używać do kojarzenia krów podejrzanych o nosicielstwo tylko nasienia buhajów zdrowych (wolnych od CVM) [tab.1.].
Tabela 1. Spodziewana liczba przypadków zamierania zarodków, poronień i martwo urodzonych płodów spowodowana CVM w stadach, których właściciele nie będą unikać kojarzeń dwojga nosicieli (Weigel,2003).
Krowy nosicielki CVM
w stadzie (%)
|
Liczba przypadków CVM
na 100 ciąż
|
|
5%
|
0,6
|
|
10%
|
2,5
|
|
15%
|
5,6
|
|
20%
|
10,0
|
|
25%
|
15,6
|
Hodowcy małych stad mogą z łatwością sprawdzić rodowody swoich wszystkich krów oraz buhajów przeznaczonych do kojarzeń z nimi. W większych stadach ułatwieniem dla wykluczenia kojarzeń niepożądanych ze względu na CVM, będzie stosowanie programów komputerowych z zastosowaniem np. arkusza kalkulacyjnego. Dostawcy nasienia buhajów powinni dysponować takim narzędziem.
Tabela 2. Spodziewana liczba przypadków zamierania zarodków, poronień i martwo urodzonych płodów spowodowana CVM w stadach, których właściciele wykluczą kojarzenie dwojga nosicieli na podstawie rodowodów (Weigel,2003).
|
Krowy nosicielki CVM w stadzie (%)
|
Liczba przypadków CVM na 100 ciąż |
|
Hodowca sprawdza czy ojciec krowy jest nosicielem
|
Hodowca sprawdza czy ojciec i ojciec matki jest nosicielem
|
|
5%
|
0,3
|
0,2
|
|
10%
|
1,3
|
0,6
|
|
15%
|
2,8
|
1,4
|
|
20%
|
5,0
|
2,5
|
|
25%
|
7,8
|
3,9
|
Należy pamiętać, że unikanie krycia krów, u których ojców stwierdzono nosicielstwo CVM, buhajami-nosicielami tego genu zmniejszy liczbę ciąż dotkniętych CVM o połowę. Natomiast sprawdzając czy ojcowie matek krów są nosicielami zmniejsza się liczbę wadliwych genetycznie ciąż o następna połowę [tab. 2.].
Hodowca poznając zjawisko towarzyszące genowi odpowiedzialnemu za chorobę CVM powinien podjąć odpowiednie działania organizacyjno-hodowlane, aby uniknąć niepożądanych efektów. Nie należy rezygnować z unasieniania krów nasieniem buhajów-nosicieli genu CVM, bowiem mogłoby to doprowadzić do wyeliminowania z programu hodowlanego wielu cennych zwierząt o wysokiej wartości hodowlanej. Buhaje te mogą być niejednokrotnie nosicielami korzystnych genów, których uaktywnienie przyczyni się do realizacji oczekiwanego celu hodowlanego. Pamiętać należy, że obecnie można spokojnie monitorować, dzięki badaniom DNA, skutki działania genu CVM.
Jaką funkcję pełnią stacje unasieniania w zapobieganiu
i zwalczaniu nosicielstwa genu CVM? Firmy realizujące program hodowlany przestrzegają, aby każdy młody buhaj przyjęty do stacji poddany był serii badań genetycznych. Obecnie buhajki, u których stwierdzone zostaje nosicielstwo jednej z wad genetycznych, zostają wybrakowane zanim ich nasienie trafi do testowania. Natomiast rozpłodniki elitarne, już wycenione (u których występuje gen CVM), ze względu na poniesione, wysokie nakłady inwestycyjne na pojedynczego buhaja w stacjach unasieniania nie podlegają częstemu brakowaniu. Hodowca nie musi rezygnować z używania tych wybitnych buhajów, bowiem wiele z nich odgrywało i nadal odgrywa znaczącą rolę w hodowli bydła holsztyńsko-fryzyjskiego. Efekt występowania wady genetycznej CVM w populacji buhajów wycenionych, którą aktualnie zasilają jedynie zdrowe zwierzęta, za kilka lat będzie na poziomie śladowym. Podobnie w populacji krów częstość występowania tego recesywnego genu będzie minimalna.
Aby zmniejszyć występowanie omawianego defektu genetycznego stacje unasieniania i firmy komercyjne oferujące nasienie buhajów, które dbają o dobro hodowli i własny wizerunek, powinny w katalogach zamieszczać informacje o nosicielach mutacji genowych.
Hodowca powinien wiedzieć, że buhaje używane do krycia naturalnego bardzo rzadko bada się na nosicielstwo CVM i inne wady genetyczne. Dlatego intensywne użytkowanie takiego nosiciela lub kilku w stadzie może przyczynić się do rozpowszechnienia genu CVM w stadzie krów, a w rezultacie do uszkodzenia ciąż.
Podsumowując powyższe rozważania, pamiętać należy, aby:
unikać kojarzenia dwojga nosicieli (zmniejszenie strat
ekonomicznych w stadzie),
zawsze badać próbki DNA wycenionych buhajów, młodych
buhajów wyselekcjonowanych do testowania oraz dawczyń.
dr inż. Anna-Maria Szymańska
16-05-2004
|
HOME CZYTELNIA KSIĄŻKI PUBLIKACJE ARTYKUŁY PRYWATNIE
| |
